Ад БНФ да ГРУ. Хто такая Наталля Судлянкова, якой чэхі загадалі пакінуць краіну

Чытаючы пералік закідаў чэшскіх уладаў у адрас 60-гадовай Наталлі Судлянковай, цяжка паверыць, што гэтая ж асоба ў 1980-я гады была сябрам дысідэнцкай моладзевай арганізацыі «Талака». Сярод яе стваральнікаў былі Вінцук Вячорка і Віктар Івашкевіч. «Я пра яе нічога ня памятаю, апроч таго, што гэта вельмі прыгожая жанчына», — кажа ўдзельнік незалежніцкіх суполак таго часу.

Пазней Наталля Судлянкова апынулася ў Беларускім народным фронце і не абы кім, а скарбніцай арганізацыі. На Соймах БНФ яна не раз сядзела побач з Зянонам Пазняком.

Засвяціцца яна паспела і ў Аб’яднанай грамадзянскай партыі.

Бізнэсвумэн і 4,5 мільёна даляраў

У Судлянковай з маладосці была жылка да бізнэсу. Былыя знаёмыя ўзгадваюць яе як дзелавую і прабіўную жанчыну.

У пачатку 90-х гэтая маладая — ёй не было і трыццаці — жанчына з інтэлігентнай мінскай сям'і (яе мама была дацэнтам, выкладчыцай амерыканскай літаратуры ў Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце) заснавала і ўзначаліла кампанію «Фіко» — скарачэнне ад проста «фінансавая компанія». Вельмі хутка фірма стала адной з самых прыкметных на маладым фінансавым рынку Беларусі.

Ужо ў 1996 годзе беларускі даследчык з ЗША Янка Запруднік пісаў пра яе ў сваёй кнізе па гісторыі Беларусі як пра адну з самых паспяховых жанчын краіны. Яе прозвішча тады было Шаўко, па мужу.

Акурат у 1996 годзе пачынаецца справа, якая праз тры гады прымусіць Судлянкову ўцякаць з Беларусі — або стане прыкрыццём для яе выезду, цяпер можна падазраваць і такое.

Супраць некаторых работнікаў «Белаграпрамбанка» пракуратура заводзяць крымінальную справу. Іх падазраюць у халатнасці пры выдачы валютных крэдытаў камерцыйным структурам.

Адной з ключавых фігураў гэтай справы стаў самы паспяховы ў той час беларускі бізнэсовец Аляксандар Пупейка, кіраўнік холдынгу «Пушэ». Яго абвінавачвалі ў выманьванні крэдыту на суму 4,5 мільёна даляраў ад «Белаграпрамбанка», нібыта на закуп збожжа.

Следства тады заяўляла, што амаль уся сума была проста скрадзеная, на закупку збожжа пайшоў мізер. Пупейку ўдалося тады пазбегнуць арышту, бо ён пакінуў Беларусь акурат у 1996 годзе.

Але пры чым тут Судлянкова?

Каханне з афіцэрам КДБ

Увесну 1997 года ёй выставілі абвінавачанне па артыкуле «крадзеж шляхам махлярства». Справа датычыла акурат згаданых 4,5 мільёна даляраў. Улады сцьвярджалі, што паказанні супраць яе даў менавіта Пупейка. Паводле бізнэсоўца, менавіта Шаўко-Судлянкова арганізавала атрыманне крэдыту на збожжа і менавіта яна нібыта скрала гэтыя грошы.

Паколькі ў Шаўко было на руках малое дзіця, яе пакінулі на волі, але забаранілі пакідаць Беларусь. Неўзабаве жанчына разводзіцца, вяртае дзявочае прозвішча Судлянкова і, будучы пад следствам, нараджае яшчэ дваіх дзяцей.

Паводле гісторыі, якую яна расказвала пазней знаёмым, падчас допытаў у яе пачаўся раман з афіцэрам КДБ Міхаілам Чапелавым, які займаўся справай. Разам з ім яны і ўцяклі ў 1999 годзе з Беларусі. Дапамог у гэтым пашпарт на імя Судлянковай, а не Шаўко.

Пара з дзецьмі асела ў Чэхіі і атрымала там палітычны прытулак. У 2002 годзе яна пачала супрацоўнічаць як фрылансер з Беларускай службай Радыё Свабода. На сайце медыя можна знайсці яе тагачасныя публікацыі.

Збольшага гэта пераказ міжнародных навін кшталту «Былы афганскі палявы камандзір вучыць гуляць у гольф» або «Індыйскія ўлады спрабуюць скарыстаць ільвоў супраць бандытаў».

Нам удалося высветліць, што ў самім офісе Радыё Свабода Судлянкова не працавала на пастаяннай аснове. Часам прыходзіла туды, каб прачытаць у эфіры навіны. Але ў 2005 годзе супраца з Судлянковай спынілася.

Тагачасны дырэктар Беларускай службы радыё «Свабода» Аляксандр Лукашук сумняецца, што ў выпадку Судлянковай мела месца аперацыя доўгатэрміновага ўкаранення.

«Людзі мяняюцца, асабліва энергічныя, з авантурным характарам. У Судлянковай была пэўная апазіцыйная рэпутацыя, яна фінансавала нешта ў дэмакратычным асяродку. Потым яе абвінавачвалі ў вывадзе мільёнаў за мяжу, якія не вярнулі, былі уцёкі ад КДБ, казалі, спакусіла свайго следчага.

Я ее пабачыў упершыню ў Празе, у статусе палітуцекача, — успамінае ён. — Такіх было мала, стараліся дапамагчы. Калі яе на запыт Інтэрпала арыштавалі на нямецкай мяжы, Радыё дапамагло вызваліць. Ці была гэтая гісторыя аперацыяй ГРУ, доўгатэрміновага ўкаранення — сумняюся, задорага і без толку. У такіх людзей адрэналін замест поглядаў. Ну і асабістая выгада. Імі няцяжка маніпуляваць», — сказаў «Нашай Ніве» Лукашук.

У 2004 годзе Чэшскае радыё назвала Судлянкову «адной з лідараў апазіцыі рэжыму Лукашэнкі». Яна тады расказала, што яе пераслед на радзіме — гэта помста Лукашэнкі за адмову фінансаваць яго прэзідэнцкую кампанію ў 1994 годзе.

«Мае праблемы з Аляксандрам Рыгоравічам пачаліся яшчэ задоўга да таго, як ён стаў прэзідэнтам. Гэтыя праблемы пачаліся яшчэ з яго выбарчай кампаніі, калі да мяне прыйшоў чалавек, які, дарэчы, цяпер таксама ўжо выехаў жыць у Чэхію, і мае тут фірму ў Празе, і вось ён сказаў: «Мы вялікія бізнэсмены, давай мы будзем мець свайго прэзідэнта». І калі ён назваў мне прозвішча, я сказала: «Ідзі і з гэтым імем лепш да мяне ніколі не вяртайся». Бо я ніколі не фінансавала бальшавікоў, і не збіраюся гэта рабіць ні ў якім выглядзе», — расказвала тады Судлянкова.

У тым жа інтэрв'ю яна сцвярджала, што ёй нават прапаноўвалі пасаду прэс-сакратаркі Лукашэнкі і без яе згоды і прысутнасці прызначылі яе віцэ-прэзідэнтам пралукашэнкаўскага Саюза прадпрымальнікаў. Абодва сцвярджэнні, хутчэй, фантастычныя.

Варта адзначыць, што кіравалі Саюзам прадпрымальнікаў тады асобы з сувязямі ў спецслужбах. Некаторыя з супрацоўнікаў арганізацыі пазней працягвалі кар'еру на дыпламатычнай службе.

З беларускі — у рускія

У сярэдзіне 2000-х Судлянкова з беларускай патрыёткі нечакана становіцца рускай да мозгу касцей.

Былая ўдзельніца «Талакі» і БНФ апынулася ў Каардынацыйнай радзе расійскіх суйчыннікаў. Яе муж Міхаіл Чапелаў, той самы афіцэр КДБ, з якім яна ўцякла з Беларусі, быў нават у рэвізійнай камісіі гэтай арганізацыі.

У 2007 годзе, Судлянкова кароткі час супрацоўнічае з тым самым рускамоўным сэрвісам Чэшскага радыё, у якім расказала сваю неймаверную гісторыю. Сярод двух дзясяткаў яе публікацый збольшага гістарачныя публікацыі, такія, як «Роковые женщины чехословацкой контрразведки» або «О бедном агенте замолвите слово…».

Праз некалькі гадоў Судлянкова ўсплывае як галоўная рэдактарка газеты «Пражский телеграф». Гэта рускамоўнае штотыднёвае выданне ў Празе заснавала Гандлёва-прамысловая палата Расіі.

У якасці кіраўніка СМІ яна пачынае каментаваць у чэшскіх СМІ падзеі ў краінах Усходняй Еўропы, піша артыкулы ў мэйнстрымныя чэшскія выданні.

У эфіры чэшскай тэлевізіі Судлянкова адкрыта захапляецца Пуціным. Калі ў 2014 годзе пачынаецца расійская гібрыдная атака на Украіну, яна расказвае чэшскаму часопісу Respekt, што гэты канфлікт справакавалі ўкраінскія алігархі.

Калі ў небе над Данбасам збіваюць малайзійскі «Боінг», у студыі чэшскага інфармацыйнага тэлеканала яна бароніць Расію і пераконвае чэшскую аўдыторыю, што «ўсёй праўды мы не ведаем» і што за збіццём можа стаяць «армія Каламойскага» — тыповыя ўстаноўкі расійскай прапаганды на той момант.

У той жа час яна шкадуе, што Кіеў не вядзе перамоваў з ДНР-ЛНР і крытыкуе тэрмін «тэрарысты» ў дачыненні да іх. Масква тады хацела легітымізацыі гэтых створаных ёю фарміраванняў.

У 2015 годзе Судлянкова была госцяй на рускамоўным тэлеканале «Настоящее время» (частка Радыё Свабода). Вядучы запытаў яе, як яна ставіцца да параду 9 Мая ў Данецку, які арганізуецца «ДНР» і асабіста Захарчанкам?

Адказ Судлянковай паказвае яе стыль аргументацыі.

— Захарчанка — баявы афіцэр, які мае права ўдзельнічаць у Парадах Перамогі. Я асабіста, ніяк да гэтага не стаўлюся. Я проста канстатую факт.

Менавіта ў размыцці мяжы паміж злачынцамі і ахвярамі і палягала яе рыторыка.

Паводле Службы бяспекі і інфармацыі Чэхіі (BIS), Судлянкова доўгі час супрацоўнічала з «Расатамам», Фондам падтрымкі і абароны правоў суайчыннікаў, якія пражываюць за мяжой, і рухам «Бессмяротны полк».

Усё гэта гучыць як сенсацыйнае выкрыццё чэшскіх спецслужбаў, але сама Судлянкова ад сярэдзіны 2000-х гэтага не хавала. Праз два месяцы пасля поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну на сайце расійскага Фонду падтрымкі і абароны правоў суайчыннікаў, якія пражываюць за мяжой, была апублікаваная кароткая інфармацыя пра сустрэчу Судлянковай з прадстаўнікамі гэтага фонду. Яны размаўлялі пра абарону расіян у Чэхіі.

Што датычыць супрацы з «Бессмяротным палком», дык гэтыя акцыі абсалютна легальна адбываліся ў Празе нават некалькі гадоў пасля анексіі Крыма. Тое, што Судлянкова мела да іх дачыненне, не было ніякай таямніцай.

Пра гэта гадамі ведалі і беларускія эмігранты ў Празе. На сайце «Усеказацкага саюза чэшскіх земляў і Славакіі» напісана наўпрост: «Вялікую арганізацыйную працу па правядзенні акцыі «Бессмяротны полк» у Празе правяла шэф-рэдактарка расійскамоўнай газеты ў Чэхіі «Пражскій тэлеграф» Наталля Судлянкова».

У 2021 годзе сайт Судлянковай Atominfo.cz лабіраваў на карысць «Расатама» ў тэндары на будаўніцтва АЭС у Чэхіі.

Акрамя сайта, Судлянкова таксама стаіць за піяр-агенцтвам Essential Communication, якое таксама працавала на карысць Крамля і піярыла «Расатам».

У 2020 годзе кампанію ўзначаліла дачка Судлянковай, Настасся Чапелава.

У 2017 годзе як прадстаўніца расійскай супольнасці Чэхіі яна прывезла з Масквы ў Прагу «благодатный огонь» — дабрадайны агонь», які нібыта ўзнікае з паветра ў праваслаўным саборы Іерусаліма на Вялікдзень.

У Празе ў Судлянковай былі розныя бізнэс-праекты. Як піша партал Seznam, яна займалася маркетынгам і нерухомасцю, ладзіла расійскія канцэрты.

Яшчэ летась у Судлянковай у Празе было сваё бістро з кухняй краін Усходняй Еўропы.

Забягалаўка знаходзілася ў пражскім раёне Вінаграды, у цэнтры горада, і пазіцыянавала сябе як месца з расійскай кухняй. На сэрвісе Google у бістро ацэнка 3.3/5, а большасць каментарыяў ад наведнікаў негатыўныя. Цяпер на месцы гэтай кавярні працуе зусім іншая ўстанова.

«Гадамі інструктаваў агент ГРУ»

«Яе ўцёкі з Беларусі былі фэйкам», — мяркуе расійскі расследавальніцкі праект «Досье».

Сапраўды, эвалюцыя поглядаў ад БНФ да «лініі Крамля» — штосьці ў вышэйшай ступені нехарактэрнае. А бізнэс-актыўнасць Судлянковай у Чэхіі выглядае ненатуральнай.

Пра карані яе бізнэсу ў Беларусі 1990-х ужо цяжка нешта сказаць.

Міністар замежных справаў Чэхіі Ян Ліпаўскі заявіў, што ў чэшскіх уладаў «ёсць надзейная інфармацыя, якая пацвярджае, што яе гадамі інструктаваў агент ГРУ». Менавіта па яго даручэннях яна нібыта выступала ў чэшскіх СМІ, а ўзнагароду за гэта яна атрымлівала ў крыптавалюце.

Але ў той жа час ніякай крымінальнай справы супраць Судлянковай не завялі. Яе нават не дэпартуюць. Ёй проста далі 30 дзён, каб пакінуць Чэхію.

Калі яна гэтага не зробіць, то чэшская паліцыя перадасць яе польскім калегам, а тыя мусяць адправіць у Беларусь. Яе муж і трое дзяцей могуць застацца ў Чэхіі.

Напэўна, чэхі проста не маюць такіх доказаў на яе, якія маглі б стаць падставай для арышту. Усё законна.

Рашэнне ўладаў Чэхіі паказвае, што яны, як і адпаведныя органы ў Польшчы і Літве, вагаюцца адносна таго, як дзейнічаць з тымі «агентамі ўплыву» Расіі і Беларусі, якія не вядуць адкрыта шпіёнскай дзейнасці, нават калі іх актыўнасць выдатна задакументаваная.